Co warto wiedzieć o prawie zastawu?

Co warto wiedzieć o prawie zastawu?

We współczesnym obrocie gospodarczym, zarówno na wielką jak i na mniejszą skalę, funkcjonuje wiele rodzajów zabezpieczeń wierzytelności. Oprócz zabezpieczeń prawnych sensu stricto, spotykamy zabezpieczenia ekonomiczne, np. minimalny wymagany przez bank lub SKOK wkład własny kredytobiorcy w finansowaniu inwestycji. Do zabezpieczeń psychologicznych zalicza się przede wszystkim rzetelność dłużnika. Prawo zajmuje się jednak przede wszystkim zabezpieczeniami osobistymi (np. poręczenie) oraz rzeczowymi, do których oprócz hipoteki i zastawu rejestrowego należy również zastaw zwykły.

Zabezpieczenia osobiste i rzeczowe – czym się różnią?

Podstawową różnicą jest zakres odpowiedzialności tego, kto udziela zabezpieczenia (tzw. zabezpieczyciel). Gdy mamy do czynienia z zabezpieczeniem osobistym, zabezpieczyciel odpowiada całością swego majątku (cum viribus patrimonii). Przy zabezpieczeniu rzeczowym egzekucję kierować można tylko do określonego składnika jego majątku, np. konkretnej nieruchomości. Zabezpieczenia osobiste to np. poręczenie, w tym poręczenie wekslowe (awal), gwarancja bankowa oraz przelew wierzytelności czyli cesja. Do zabezpieczeń rzeczowych zalicza się oprócz zastawu i hipoteki np. blokadę rachunku bankowego, zastrzeżenie własności sprzedanej rzeczy i przewłaszczenie na zabezpieczenie.

Prawo zastawu de lege lata

Uregulowany w Kodeksie cywilnym zastaw jest prawem rzeczowym ograniczonym, którego funkcją nie jest korzystanie z rzeczy, lecz zabezpieczenie wierzytelności (zob. art. 306-323 k.c.). Do ustanowienia zastawu wymagana jest umowa między wierzycielem i właścicielem rzeczy oraz wydanie rzeczy. Następuje ono do rak wierzyciela lub osoby trzeciej, na którą zgodziły się obie strony umowy zastawniczej (art. 307 § 1 k.c.). Strony stosunku zastawu to wierzyciel, określany jako zastawnik i zastawca czyli tzw. dłużnik rzeczowy, którego obowiązkiem jest znoszenie ewentualnej egzekucji z obciążonej rzeczy. Chociaż zwykle zastawca jest również dłużnikiem osobistym zastawnika, również dowolna osoba trzecia może ustanowić zastaw na zabezpieczenie cudzego długu. Dłużnikiem rzeczowym staje się każdy kolejny nabywca zastawionej rzeczy.

Ważną zaletą omawianego tu prawa jest to, że, jak każde prawo rzeczowe, jest ono skuteczne nie tylko między stronami stosunku prawnego, lecz również względem osób trzecich (erga omnes). Metaforycznie można powiedzieć, że zastaw „idzie za rzeczą”, podobnie jak hipoteka. Wobec tego, przeniesienie własności zastawionej rzeczy nie ma wpływu na położenie prawne zastawnika. Również inni wierzyciele dłużnika – zastawcy muszą respektować prawo zastawu. Warto pamiętać, że słowa „zastaw” i „prawo zastawu” to synonimy.

Na straży interesów wierzyciela

Zastaw ma stworzyć po stronie wierzyciela gwarancję realizacji świadczenia poprzez możliwość uzyskania odpowiedniej sumy z rzeczy obciążonej zastawem. Można powiedzieć że dłużnik (np. pożyczkobiorca) jest również w pewnym sensie „osobiście” zmuszony do spełnienia świadczenia. Jeśli postąpi inaczej, grozi mu utrata własności rzeczy zastawionej. Dzieje się tak, gdyż wierzyciel jest uprawniony do spieniężenia przedmiotu zastawu i wykorzystania uzyskanej kwoty na zaspokojenie zabezpieczonej wierzytelności. Kodeks cywilny przewiduje jako zasadę zaspokojenie wierzyciela w trybie egzekucyjnym (art. 312). Zastawnik ma też określone w przepisach o egzekucji sądowej pierwszeństwo zaspokojenia.

Na podstawie: G. Sikorski Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2021, art. 306.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *